رپورٽ: صنم جوڻيجو /عدنان کوکر
سياحت انساني فطرت جي ??ين موجب ۽ علم ۽ فضل کي سگهه ڏيڻ جو سبب آهي. دنيا جي ڪيترن ئي ملڪن سياحت جي فروغ ۽ ان کي مستحڪم بنياد تي منظم ڪري پنهنجي معيشت کي سگهه ڏني ۽ سياحت جي ??ور تي اربين ڊالر سالي??نو مٽاسٽا جو ناڻو حاصل ڪري رهيا آهن. سياحت بابت مليل تازن انگن اکرن موجب سپر پاور آمريڪا سياحت جي معاملي ۾ به پنهنجي هڪ هٺي قائم ڪري رکي آهي ۽ سياحت مان اندازي موجب سالي??نو 2 کرب ڊالر ڪمائي سان گڏ سرفهرست آهي. جيتوڻيڪ اها آمدني ان جي م??مو??ي جي ڊي پي جو رڳو هڪ سيڪڙو آهي جڏهن ته مالديپ رڳو 2.7 ارب ڊالر سالي??نو سياحت مان ڪمائي ٿو پر اهو ان جي ڪل آمدني جو 60 سيڪڙو آهي. تنهن ڪري سياحت جي ??مدني مان ئي ملڪ جو خرچ هلي رهيو آهي. آمريڪا کانپوءِ اسپين ۽ فرانس سياحت مان ڪمائي ۾ ترتيبوار ٻئي نمبر ۽ ٽئين نمبر تي آهن.
سياحت بنا ڪنهن شڪ جي ??وينيو ۽ پرڏيهي مٽاسٽا جو ناڻو حاصل ڪرڻ جو تمام وڏو ذريعو آهي ۽ ان شعبي کي لاڳيتو فروغ ڏنو وڃي ته ڪا به رياست معاشي طور تي سپر پاور بڻجي ??گهي ٿي. پنهنجي من موهيندڙ سياحتي موقعن جي ??اوجود پاڪستان ان ڊوڙ ۾ اڃا تمام گهڻو پٺتي آهي ۽ ملڪ جي م??مو??ي جي ڊي پي ۾ سياحت مان آمدني جو حصو نه هجڻ جي ??رابر آهي.
پاڪستان ۾ عام طور ۽ پنجاب ۾ خاص طور تي سياحت کي عروج تائين وٺي وڃڻ جي ??مام گهڻي گنجائش موجود آهي. وزيراعظم عمران خان جي قيادت ۾ موجوده حڪومت سياحت کي فروغ ڏيڻ ۽ سياحن جي لا??ِ هر قسم جون سهولتون پيدا ڪرڻ تي خاص ڌيان ڏنو آهي ۽ پنجاب، گلگت بلتستان، بلوچستان، خيبرپختونخواهه سميت پوري ملڪ ۾ سياحن کي هر ممڪن سهولتون ڏيڻ جي لا??ِ ڪوششون ڪري رهي آهي.
پاڪستان جي ڪنڊڪڙڇ ۾ پکڙيل من موهيندڙ سياحتي ماڳ ۽ ملڪي سياحتي صلاحيت کي مڪمل طور تي استعمال ۾ آڻڻ جي ??والي سان وزيراعظم عمران خان ڪجهه مهينا اڳ هڪ وڏو فيصلو ڪيو ۽ سياحت جي ??والي سان حڪومتي ترجيحن کي عملي جامعو پارائڻ جي لا??ِ سياحت بابت اعليٰ سطحي قومي رابطا ڪميٽي جوڙي. وفاقي ۽ صوبائي نمائندن تي ٻڌل ڪميٽي جي ??ميوارين ۾ قومي سياحتي حڪمت عملي تي عملدرآمد جو جائزو وٺڻ ۽ صوبائي ۽ علائقائي سطح تي مختلف قدمن کي قومي حڪمت عملي سان هم آهنگ ڪرڻ ش??مل آهي.
وزيراعظم جي ??نهي ويزن کي پنجاب ۾ به اڳتي وڌايو پيو وڃي جيڪو سياحت جي ??والي سان دلڪش ميداني، جابلو ۽ وارياسي علائقن سان مالا مال آهي. پنجاب جي وڏي وزير عثمان بوزدار جي هدايت تي سياحت جو صوبائي کاتو سياحتي ماڳن جي مشهوري ۽ ترقي جي لا??ِ وڏو اهم ڪردار ادا ڪري رهيو آهي.
ڪجهه سال اڳ تائين پاڪستان ۾ جيڪڏهن ڪنهن سان سير ۽ سياحت جي ڳالهه پڇي وڃي ته انهن جي ??هن ۾ رڳو جابلو علائقا ئي ايندا هئا پر هاڻي سياحت پهاڙن کانسواءِ ميداني علائقن ۽ صحرائن ۾ به موٽي آئي آهي جنهن جو ڪريڊٽ صوبائي حڪومت، سياحت کاتي ۽ ان جي ??يلي ادارن ڏانهن وڃي ٿو. ياد رهي ته پنجاب ۾ اڳ ۾ سياحت جو شعبو اسپورٽس سان واڳيل هو جڏهن ته پي ٽي آءِ جي موجوده حڪومت ان شعبي جي ??رقي جي لا??ِ اپريل 2020ع کان ان کي هڪ جدا کاتو بڻائي ڇڏيو آهي. ان جا 2 شعبا ٺاهيا ويا جن ۾ ٽوئرازم ڊولپمينٽ ڪارپوريشن آف پنجاب (ٽي ڊي سي پي)، آرڪيالوجي ڊائريڪٽوريٽ ۽ ٽوئرسٽ سروسز شامل آهن. صوبن ۾ سياحت کي فروغ ڏيڻ جي لا??ِ تازو ڪيتريون ڪاميابيون حاصل ڪيون آهن جڏهن ته مستقبل جي لا??ِ ڪجهه اهڙا منصوبا جوڙيا آهن جن تي جيڪڏهن بنا رڪاوٽ عملدرآمد ٿي ويو ته سياحت جي ??عبي ۾ انقلاب ممڪن ٿيندو.
ٽي ڊي سي پي ڪيتريون ئي اهڙيون جايون جيڪي مشهور نه هيون انهن کي نه رڳو دلڪش سياحتي مرڪزن ۾ تبديل ڪري ڇڏيو پر سياحتي پاليسي تحت بنا ڪنهن فرق جي 8 نئين سياحتي جاين جي نشاندهي ڪئي وئي ۽ انهن جي لا??ِ ٺوس منصوبابندي ۽ ترقياتي ڪمن جي ??روعات ڪئي وئي آهي. انهن ۾ ڪوٽلي ستيان، چڪوال، خوشاب، ڪوهه سليمان، فورٽ منرو ۽ ڪالاباغ ميانوالي تي ترقياتي ڪم شروع ٿي چڪا آهن. موجوده مالي سال ۾ ان جي پڄاڻي متوقع آهي. ان کانسواءِ مذهبي سياحت ۽ تاريخي سياحت جي ??جحانن جي ??وصلا افزائي ڪئي وئي آهي.
سياحت، راندين ۽ نوجوانن جي معاملن واري سيڪريٽري احسان ڀٽا ”اي پي پي“ سان ڳالهائيندي چيو ته وزيراعظم عمران خان ۽ پنجاب جي وڏي وزير سردار عثمان بوزدار جي قيادت ۾ موجوده حڪومت سياحت جي فروغ جي لا??ِ سمورا وسيلا استعمال ۾ آڻي رهي آهي، سياحت جي ??هتري جي لا??ِ جيترا قدم موجوده حڪومت کنيا آهن ان کان اڳ ڪنهن به حڪومت ناهن کنيا، وزيراعظم جي ويزن ۽ وڏي وزير جي هدايتن جي ??وشني ۾ ان جي ??داري پنجاب جي پهرين سياحتي پاليسي منظور ڪرائي جنهن تي عملدرآمد به شروع ٿي ويو آهي. هن چيو ته هن وقت پنجاب ۾ سياحت جي ??عبي کي هڪ منافعو ڏيندڙ ۽ معاشي ترقي حاصل ڪرڻ جي لا??ِ موقعن ۽ صلاحيت رکندڙ شعبو تسليم ڪيو پيو وڃي ۽ ان جي لا??ِ عملي قدمن تي ڌيان ڏنو پيو وڃي. احسان ڀٽا ٻڌايو ته عالمي بئنڪ جي منصوبي پنجاب ٽوئرازم فار اڪنامڪ گروٿ پراجيڪٽ تحت پرڏيهي ناڻي ۾ اضافي جي لا??ِ سياحتي مرڪز ٺاهيا پيا وڃن، سياحت ۾ پرائيويٽ سيڪٽر جي ??وصلا افزائي ڪئي پئي وڃي، شالامار باغ، شاهي قلعو، روهتاس قلعو، ٽيڪسلا جو عجائب گهر يونيسڪو جي فهرست ۾ شامل آهن، انهن جي ??حالي جو ڪم جاري آهي. مري ۾ سياحن جي ??ش وڌيڪ هجڻ جي ڪري ڪيترن ئي مسئلن کي منهن ڏيڻو پوي ٿو. انهن مسئلن کي ڪنهن حد تائين گهٽ ڪرڻ جي لا??ِ ڪوٽلي ستيان جنهن کي نڙڪهوٽه به چيو وڃي ٿو ان ۾ ترقياتي ڪم شروع ڪري ۽ هڪ روڊ ٺاهي سياحتي مقام ٺاهي رهيا آهيون، اهڙي طرح ڊي جي ??ان ۾ ڪوهه سليمان جي ??لائقي فورٽ منرو جي ??ابلو علائقن، خوشاب جي ??ندر سون ويلي کي سياحن جي لا??ِ پرڪشش مقام بڻائڻ جي لا??ِ ترقياتي ڪم شروع ڪيا ويا آهن ته جيئن ڏکڻ پنجاب جي ??سين ماڳن کي سياحت جي فروغ لا??ِ استعمال ڪري سگهجي.
هن چيو ته صوبي ۾ مذهبي سياحت جي فروغ جي لا??ِ به ڪيترائي قدم کنيا پيا وڃن، اوقاف کاتي سان گڏجي مذهبي سياحت جي فروغ جي لا??ِ ننڪانه صاحب، مانوالا، ڪوٽ مٺن ۽ مريم آباد ۾ 6 روڊ ٺاهي رهيا آهيون ته جيئن ماڻهن کي انهن مذهبي جاين تي آساني سان پهچ حاصل ٿئي.
هن چيو ته پنجاب جي ??صل سڃاڻپ ان جو ثقافتي ورثو آهي. آرڪيالوجي ڊائريڪٽوريٽ ثقافتي ورثي جي ??فاظت ۽ بحالي ۽ ماڻهن کي تفريح فراهم ڪرڻ جي لا??ِ 13 مختلف ثقافتي جاين جن ۾ هرن مينار، شالامار باغ، جهانگير جو مقبرو، نورجهان جو مقبرو، هڙپه، ٽيڪسلا جو عجائب گهر ۽ مغل گارڊن شامل آهن، انهن ۾ ايلومينيشن جو منصوبو شروع ڪيو آهي. سياحت واري سيڪريٽري چيو ته پي ايڇ اي سان گڏجي ??مورين سياحتي جاين تي هارٽيڪلچر کي فروغ ڏنو پيو وڃي ته جيئن ماڻهن کي خوبصورت جايون ميسر اچن ۽ انهن کي تفريح جو سامان مهيا ڪري سگهجي.
هن چيو ته ٽوئرسٽ سروسز، ٽريولز ايجنسي ۽ هوٽلز جي ??جسٽريشن جي لا??ِ آن لا??ين سروسز فراهم ڪئي پئي وڃي جنهن جي ڪري ڏورانهن علائقن سان تعلق رکندڙ ماڻهو گهر ويهي آن لا??ين رجسٽريشن ڪرائي پنهنجو ڪاروبار شروع ڪري سگهن ٿا. سندس چوڻ هو ته منهنجي ??واهش آهي ته پنجاب سياحت جي ??عبي ۾ قائداڻو ڪردار رکندڙ صوبو بڻجي وڃي. اداري جيڪي ان راهه ۾ سنگ ميل عبور ڪيا آهن انهن جو ذڪر ڪرڻ اجايو نه هوندو. صوبي ۾ سياحت جي م??مو??ي طور تي 128 اسڪيمن جي مرمت ۽ بحالي جو ڪم جاري آهي جن مان 12 اسڪيمون مڪمل ٿي چڪيون آهن. ٽيڪسلا ۽ هڙپه ۾ عجائب گهرن سان ڳنڍيل آڊيٽوريم تعمير ڪيا ويا آهن. گجرات ميوزيم ۽ ڪلرڪهار ميوزيم جو رنگ روغن ڪيو ويو آهي. ڄام پور ڊي جي ??ان ۾ کوٽائي سان ٻڌمت تهذيب جا آثار ۽ قيمتي نوادرات دريافت ڪيون ويون آهن.
ٽي ڊي سي پي جي ??يم ڊي محمد تنوير جبار پڻ ان ڏس ۾ ڪوششن کي سگهه ڏيڻ جي لا??ِ ڪارپوريشن ۾ سٺي ٽيم جوڙي ته جيئن سياحت کي هر ممڪن سهولت فراهم ڪئي وڃي. پبلڪ پرائيويٽ پارٽنرشپ تحت پرائيويٽ سيڪٽر سان ڪيترين ئي مفاهمت جي ياداشتن تي صحيحون ڪيون ويون آهن جن ۾ آن لا??ين بڪنگ ۽ ٽرانسپورٽ ۽ رهائش جون سهولتون ڏيڻ سان گڏوگڏ ٽي ڊي سي پي جي ??ثاثن جي ??ٺي ساک جي ڪمپنين کي ڊگهي مدي تي ليز ڏيڻ ش??مل آهي. ان جو مقصد معياري سهولتن جي فراهمي ۽ سيڙپڪاري آهي. سياحت بابت جديد ڪورسز آن لا??ين ڪرايا پيا وڃن ۽ سڄي ملڪ جي هزارين نوجوانن کي سياحت بابت مختلف ڊسپلين جي ??عليم ڏني پئي وڃي. سياحتي جاين تي ڪمپيوٽرائزڊ ٽڪيٽون جاري ڪيون ويون آهن جنهن سان اداري جي ??مدني ۾ ذڪر جوڳو اضافو ٿيو آهي. عوام جي ??لچسپي ۽ سير ۽ سياحت جي فروغ لا??ِ ڪيتريون ئي تقريبون منعقد ڪيون وڃن ٿيون.
ملڪه ڪوهسار مري کي ملڪ جي ??حت بخش سياحتي جاين ۾ نمايان حيثيت حاصل آهي ۽ سياح ان جي قدرتي حسن جا ديوانا آهن. مري ۾ سياحن جي ??مام گهڻي رش کي نظر ۾ رکندي ان جي ڀرپاسي وارن علائقن کي سياحتي جاين طور فروغ ڏيڻ جي لا??ِ وقت بوقت قدم کنيا ويا. پترياٽه جو سياحتي مقام انهي سلسلي جي ڪڙيءَ آهي جتي چيئر لفٽ پترياٽه مرڪز کي سياحن جي ??هولت لا??ِ فعال انداز ۾ هلائڻ جي لا??ِ ڏينهن رات ڪوششون ڪري رهيا آهيون، چيئر لفٽ ۽ ڪيبل ڪار اداري لا??ِ مناسب روينيو پيدا ڪري رهيا آهن. سياح هتان جي چيئر لفٽ، ڪيبل ڪار ۽ سفاري ٽرين ۾ تمام گهڻي دلچسپي وٺي رهيا آهن.
صوبي جو وارياسو علائقو چولستان پنهنجي ??لڪشي، وسعت، منفرد حيثيت جي ڪري سياحن جي لا??ِ خاص دلچسپي رکي ٿو. ان علائقي ۾ ٽي ڊي سي پي جي هڪ نمايان ترين ڪاميابي عالمي شهرت يافته چولستان جيپ ريلي جو انعقاد آهي جيڪا گذريل ڪيترن ئي سالن کان پنجاب جي ٽوئرازم کاتي جي ڪوششن سان ڪاميابي سان جاري آهي. ملڪ ۽ ٻاهرئين ملڪ مان سوين شوقين ان ريلي ۾ حصو وٺڻ ۽ ان کي ڏسڻ جي لا??ِ بهاولپور جي نخلستان پهچن ٿا. ان سان گڏوگڏ دراوڙ جو قلعو به رنگ رنگ ايونٽ سان رونق ڀريو ۽ زندگي سان ڀرپور ٿي وڃي ٿو. ماهر ڊرائيورن جن ۾ گذريل ٻن سالن کان عورتن جي ??ه شموليت ڏسڻ لا??ِ ملي رهي آهي، ديو هيڪل گاڏين کي جڏهن واريءَ تي ڊوڙائين ٿيون، ته ان جي مهارت سان ڏسندڙ لطف اندوز ٿين ٿا. اهو تهوار چولستان جي ??هواسين جي لا??ِ ڪنهن نعمت کان گهٽ نه آهي. ريلي جي ??رڪت ڪندڙن ۽ سياحن جي ??چڻ جي موقعي تي مقامي مصنوعات، روايتي کاڌن ۽ علائقائي لباسن جا اسٽال لڳايا وڃن ٿا جيڪو مقامي ماڻهن جي لا??ِ ڪمائي جو وڏو ذريعو هوندو آهي.
سياحتي جاين تائين عوام جي ??سان پهچ لا??ِ رابطا رستن جي ??عمير ۽ انهن جو معيار بهتر بڻائڻ سان گڏوگڏ سياحن کي ٽرانسپورٽ سميت جديد ۽ بهتر سهولتون ڏيڻ تي به ڌيان ڏنو ويو آهي. لاهور کانپوءِ راولپنڊي/ اسلام آباد ۾ ڊبل ڊيڪر بسون شروع ڪيون ويون ۽ ايندڙ مرحلي ۾ بهاولپور ۾ ڊبل ڊيڪر بسون هلڻ ش??وع ٿي وينديون. ان سان نه رڳو سياحن جي لا??ِ آساني ٿيندي پر پرڪشش سياحتي جاين طرف متوجهه ۾ پڻ مدد ملندي.
ريسٽ هائوسز جيڪي ڪڏهن عوام جي لا??ِ هڪ خواب هو پر پنجاب حڪومت جي هدايت تي سياحت کاتي سڄي صوبي ۾ 179 ريسٽ هائوسز کي عوام جي لا??ِ کولي ڇڏيو آهي. انهن ۾ مري جو گورنمينٽ هائوس پڻ ش??مل آهي. شهري آن لا??ين بڪنگ ڪرائي انهن ريسٽ هائوسز مان گهٽ اگهن تي فائدو کڻي سگهن ٿا جڏهن ته ٽوئرسٽ سروسز جي ??عبي نئين هوٽل ۽ ريزارٽس جي ??جسٽريشن تي پڻ ڌيان ڏنو ويو آهي جنهن جي لا??ِ 6 سپروائيزرز ڪم ڪري رهيا آهن. ملتان، فيصل آباد ۽ راولپنڊي ۾ ان مقصد جي لا??ِ ٽي ريجنل آفيسون پڻ قائم ڪيون ويون آهن. ان کانسواءِ هوٽلز، ريسٽورنٽس ۽ ريزارٽس جي ??ن لا??ين رجسٽريشن جي لا??ِ پنجاب انفارميشن ٽيڪنالاجي ??ورڊ جون خدمتون حاصل ڪيون ويون آهن. سڄي پنجاب جي ??اريخي ۽ سياحتي جاين جي فهرست، تصويرن، وڊيوز، ڊاڪيومينٽريز ۽ تفصيلن کي ويب سائيٽ تي اپ لوڊ ڪيو ويو آهي ۽ سڄي دنيا ۾ ماڻهو هاڻي انٽرنيٽ ذريعي پهچ حاصل ڪري پنهنجو ٽوئر ٺاهي سگهن ٿا.
اميد ڪئي وڃي ٿي ته وفاقي ۽ صوبائي حڪومت جي گڏيل حڪمت عملي جي ڪري پنجاب ۾ ملڪه ڪوهسار مري کان وٺي چولستان ۽ فورٽ منرو تائين پکڙيل رنگا رنگ مذهبي، ثقافتي ۽ تاريخي سياحتي جاين جي فروغ ۽ سياحن کي بهتر سهولتن جي فراهمي سان ماڻهن کي تفريح جو سامان ميسر اچڻ سان گڏوگڏ قومي معيشت کي به سگهه ملندي.
